I found this stone at Black Butte Lake on one of our early trips together with Mas Nakajima. I was sitting down on the rocks and looking at the stones around me and saw this one. It was simply sitting upright on the surface next to me as if waiting to be found. I called Mas over to look, and he went very quiet. Finally, he said, “I’ve been looking my entire life for this stone.” His love for the stone shows in the daiza, which he carved to firmly and gently cradle it while ensuring its best qualities were revealed. This stone does not have big flashy features demanding one’s attention, but this beautiful, quiet suiseki constantly reveals new depths to me over the years. As Mas would say, “you never get tired.”
This stone is 30.5 x 12.7 x 13.3 cm (12 x 5 x 5.25 inches). Photo: Sam Edge
Tôi tìm thấy viên đá này ở Hồ Black Butte trong một chuyến đi tìm đá chung đầu tiên với Mas Nakajima. Tôi ngồi xuống bãi đá, nhìn đá xung quanh tôi, và thấy viên đá này. Nó nằm trên mặt đất gần tôi, khoe phía đẹp nhất ra, cứ như chờ đợi được tìm thấy. Tôi gọi Mas lại nhìn viên đá và anh bỗng im lặng hẳn. Cuối cùng Mas nói: “Cả đời tôi cố gắng tìm một viên đá thế này.” Lòng yêu thích viên đá này được Mas thể hiện ở cái đế gỗ, mà anh đã chạm khắc để cái đế ôm lấy viên đá vừa vững chãi vừa thanh thoát, trong khi phô bày ra những phẩm chất đẹp nhất của viên đá. Viên đá này không có những đặc điểm hào nhoáng khiến ta chú ý ngay lập tức, nhưng viên thủy thạch yên tĩnh, xinh đẹp này cứ tiếp tục bộc lộ độ sâu lắng mới mẻ cho tôi thấy qua năm tháng. Như Mas thường nói: “mình không bao giờ thấy chán.”
Kích thước hòn đá này 30.5 x 12.7 x 13.3 cm (12 x 5 x 5.25 inches). Ảnh: Sam Edge
Bust of Pericles bearing the inscription “Pericles, son of Xanthippus, Athenian”. Marble, Roman copy after a Greek original from c. 430 BC, Museo Pio-Clementino, Vatican Museums
Điếu văn của Pericles Thucydides Võ Tấn Phát dịch (từ bản dịch Anh ngữ của Benjamin Jowett)
Hầu hết những ai diễn thuyết ở nơi này trước tôi, đều tán dương nhà lập pháp đã thêm việc đọc điếu văn này vào tang lễ. Theo họ thì một vinh dự như thế là xứng đáng được trao trong tang lễ cho những người đã ngã xuống trên chiến trường. Nhưng tôi thà rằng, khi hành động của họ là dũng cảm, thì họ phải được vinh danh chỉ bằng hành động cụ thể, và với một danh dự như lễ quốc táng này, mà quý vị đang chứng kiến. Khi đó thanh danh của nhiều người sẽ không bị phụ thuộc vào tài năng hay thiếu tài năng hùng biện của một người, và đức hạnh của họ sẽ được tin tưởng không phụ thuộc vào diễn giả nói hay hoặc tồi. Bởi vì nói quá ít hay quá nhiều đều dở; và ngay cả nói vừa phải cũng không tạo ấn tượng là thật lòng. Bạn của người đã mất vốn biết sự thật có lẽ tin rằng lời của diễn giả không đầy đủ với kiến thức và mong muốn của anh ta; với người khác không biết nhiều, khi anh ta nghe những điều vượt quá khả năng mình, sẽ ganh tị và nghi ngờ có phóng đại. Nhân loại còn chịu được những lời tán dương những người khác chừng nào mà mỗi thính giả nghĩ rằng mình có thể làm được bằng như hoặc gần bằng thế, nhưng, khi diễn giả kể những điều vượt quá sức anh ta, lòng ganh tị sẽ nổi lên và anh ta bắt đầu hoài nghi. Tuy nhiên, vì cha ông chúng ta đã chấp thuận tập tục này, tôi phải tuân theo, và sẽ làm hết khả năng để làm vừa lòng những hoài vọng và tin tưởng của tất cả thính giả đang lắng nghe tôi.
Tôi sẽ nói về tổ tiên của chúng ta trước nhất, vì đó là chuyện đúng đắn và thích đáng lúc này, khi chúng ta khóc than người chết, chúng ta phải tưởng niệm họ. Không lúc nào họ không có mặt ở mảnh đất này, nơi mà bằng lòng dũng cảm họ đã trao truyền từ đời này sang đời khác, và chúng ta đón nhận từ họ một quốc gia tự do. Nhưng nếu họ đáng được tán dương, thì những người cha của chúng ta càng xứng đáng hơn nữa, vì họ đã thêm vào tài sản họ thừa kế, và sau nhiều đấu tranh đã trao cho chúng ta con cái của họ đế quốc vĩ đại này. Và chính chúng ta tập hợp ở đây hôm nay, hầu hết chúng ta đều tràn đầy sức sống, đang tiếp tục công cuộc phát triển nhiều hơn nữa, và trang bị đầy đủ cho thành quốc của chúng ta, để nó sẵn sàng cả trong hòa bình lẫn chiến tranh. Về những thành tích chiến trận từ đó những tài sản đất đai chiếm hữu được, hoặc về năng lực mà chúng ta hay cha chúng ta đã đẩy lùi cơn hồng thủy chiến tranh, với người Hy Lạp hay kẻ man di, tôi sẽ không kể ra; bởi vì câu chuyện sẽ dài và quen thuộc với quý vị. Nhưng trước khi tôi tán dương người đã mất, tôi muốn chỉ ra bằng những nguyên tắc hành động nào mà chúng ta đã trở nên hùng mạnh, và dưới những thể chế nào và qua lối sống thế nào mà đế quốc của chúng ta đã trở nên vĩ đại. Vì tôi tin những ý nghĩ đó là phù hợp trong dịp này, và đông đảo công dân và người ngoại quốc có thể được lợi ích khi lắng nghe chúng.
Mô hình chính quyền của chúng ta không cạnh tranh với các thể chế khác. Chính quyền của chúng ta không sao chép các lân bang, mà là một mẫu mực cho họ. Đúng là chúng ta được gọi là chế độ dân chủ, vì chính quyền nằm trong tay của đa số chứ không phải thiểu số. Nhưng trong khi luật pháp thì bình đẳng cho tất cả và như nhau trong những tranh chấp cá nhân, hiền tài xuất chúng cũng được công nhận; và khi một công dân bằng cách nào đó nổi bật lên, thì anh ta được ưu tiên vào công vụ, không phải như một đặc quyền, mà là tưởng thưởng cho tài năng. Nghèo khó cũng không phải là một rào cản, và một người có thể làm lợi cho quốc gia mình không cần biết xuất thân thế nào. Không ai bị loại trừ khỏi hoạt động xã hội, và trong đời sống riêng tư chúng ta không nghi kỵ nhau, cũng không giận giữ với láng giềng nếu y làm chuyện y thích; chúng ta không trừng mắt nhìn y mà, dù không có hại gì, cũng không dễ chịu lắm. Trong khi chúng ta không bị hạn chế trong đời sống riêng tư, tinh thần tôn trọng lan tỏa trong những hành xử công cộng của chúng ta; chúng ta được ngăn ngừa làm điều sai quấy do tôn kính nhà cầm quyền và luật pháp, đặc biệt là quan tâm đến những ban hành nhằm bảo vệ người bị thương tổn cũng như những luật bất thành văn mà người vi phạm sẽ chịu chê trách của công luận.
Và chúng ta không quên lo liệu cho tinh thần mệt mỏi của chúng ta bằng nhiều thứ giải trí sau những lao động cực nhọc; chúng ta có những lễ hội và tế lễ thường kỳ trong cả năm; nhà cửa chúng ta đẹp và thanh nhã; và sự vui thích chúng ta ngày ngày dành cho những thứ này giúp xua đuổi ưu phiền. Vì sự vĩ đại của thành quốc chúng ta, thành quả trên khắp thế giới đến với chúng ta; vì thế chúng ta hưởng được của sản phẩm các quốc gia khác cũng dễ dàng như sản phẩm của chúng ta.
Và, thêm nữa, huấn luyện quân sự của chúng ta trong nhiều khía cạnh cũng tốt hơn những kẻ thù nghịch. Thành quốc chúng ta mở ngỏ ra thế giới, và chúng ta chưa hề trục xuất một ngoại nhân và cấm y nhìn hay học bất cứ thứ gì trừ bí mật quốc phòng. Chúng ta không dựa vào kiểm soát hay mưu mô, mà vào trái tim và bàn tay chúng ta. Và trong vấn đề giáo dục, trong khi bọn họ từ lúc trẻ đã luôn được tập luyện gian khổ để trở nên dũng mãnh, thì chúng ta sống nhàn nhã, và cũng sẵn lòng đối diện hiểm họa như họ. Và đây là bằng chứng: những người Lacedaemonians đến lãnh thổ của Athen không chỉ riêng bọn họ, mà toàn bộ một liên minh; chúng ta tự mình tiến vào một nước láng giềng; và mặc dù đối thủ chúng ta bảo vệ quê nhà và chúng ta vào đất lạ, chúng ta hiếm khi gặp khó khăn trong việc chiến thắng họ. Những kẻ thù nghịch chưa hề hứng chịu sức mạnh đoàn kết của chúng ta, vì coi sóc thủy quân tốn một phần công sức của chúng ta, và trên lục địa chúng ta phải gởi quân ta khắp chốn. Nhưng bọn họ, nếu đối trận và chiến thắng một phần quân ta, thì tự đắc như đã chiến thắng tất cả chúng ta, còn khi thua trận thì vờ vĩnh là đã thua tất cả chúng ta vậy.
Như thế nếu chúng ta thích đối diện hiểm nguy với tâm thư thái mà không cần huấn luyện gian khổ, và với lòng dũng cảm có được do thói quen chứ không phải do luật pháp trói buộc, chẳng phải chúng ta vĩ đại hơn sao? Tuy chúng ta không biết trước nhọc nhằn, dù vậy, khi thời khắc đến, chúng ta có thể dũng cảm như những kẻ không bao giờ cho phép mình ngơi nghỉ; như thế thành quốc chúng ta đáng khâm phục cả trong hòa bình lẫn chiến tranh. Bởi vì chúng ta những kẻ yêu cái đẹp, và sức mạnh của chúng ta, theo suy nghĩ của chúng ta, không nằm trong sự cân nhắc và thảo luận, mà nằm trong kiến thức có được do thảo luận để sửa soạn hành động. Vì chúng ta có một năng lực suy tính đặc biệt trước khi chúng ta hành động, và năng lực hành động nữa, trong khi đó những kẻ khác can đảm do ngu dốt và do dự khi suy tư. Và chắc chắn đáng được kính trọng vì tinh thần dũng cảm nhất là những người, khi biết rõ cả sự đau khổ lẫn niềm vui cuộc sống, không chùn bước trước hiểm nguy. Trong khi làm việc tốt, lại nữa, chúng ta không giống bọn họ; chúng ta kết bạn bằng tặng quà, không phải nhận quà. Này, một người tặng quà là một người bạn vững chãi hơn, bởi vì anh ta thà rằng, bằng lòng tốt, nuôi sống một lòng biết ơn; nhưng người nhận quà thì tình cảm nguội lạnh hơn, bởi vì y biết khi đền đáp lại sự hào phóng của người kia y sẽ không nhận được lòng biết ơn mà chỉ đơn giản là trả lại một món nợ. Riêng chúng ta làm điều tốt cho láng giềng không phải do tính toán lời lãi, mà vào sự tin tưởng vào tự do và vào tinh thần ngay thẳng và vô úy. Tổng kết lại: tôi cho rằng Athens là ngôi trường của người Hy Lạp, và rằng chính mỗi người Athens dường như tự mình có năng lực thích nghi với những hoạt động khác nhau nhất với sự linh hoạt và uyển chuyển nhất. Đây không phải là lời nói qua loa và vu vơ, mà là chân lý và sự kiện có thật; và điều khẳng định này được chứng minh bởi chứng tích những phẩm chất này đã dựng xây thành quốc này. Vì trong những giờ phút thử thách một mình Athens nổi bật hơn hẳn giữa những quốc gia đương thời. Không kẻ thù nghịch nào phẫn nộ vì thua trận một thành quốc như thế; không có thuộc địa nào kêu ca rằng chủ nhân là không xứng đáng với nó. Và chúng ta chắc chắn không phải là không có nhân chứng; sức mạnh vĩ đại của chúng ta sẽ là kỳ tích cho thế hệ này và những thế hệ kế tiếp; chúng ta sẽ không cần những tán dương của Homer hay bất kỳ ai, mà những vần thơ của họ có thể làm đẹp lòng trong khoảng khắc này, dù cho sự thật trong đó không đáng tin cậy. Vì chúng ta bắt buộc các quốc gia phải mở cửa với lòng dũng cảm của ta, và ở mọi nơi đều đặt những đài kỷ niệm ghi nhận tình bạn và sự thù nghịch của chúng ta. Đấy là cái thành quốc vì nó những người này đã chiến đấu và hy sinh; họ không thể chịu nổi cái ý nghĩ rằng nó sẽ bị mất đi từ tay họ; và mỗi người còn sống trong số chúng ta sẽ vui vẻ hy sinh vì nó.
Tôi đã dừng lại để nói về sự vĩ đại của Athens vì tôi muốn cho quí vị thấy rằng chúng ta chiến đấu cho một lý tưởng cao đẹp hơn hẳn những ai không hưởng được những đặc ân này, và xác lập bằng chứng cớ rõ ràng công lao của những người hôm nay tôi đang tưởng nhớ. Lời tán dương cao quý nhất dành cho họ đã được nói ra. Vì trong khi tán dương thành quốc tôi đã tán dương họ, và những người như họ mà đức hạnh đã làm vinh quang thành quốc. Và có bao nhiêu người Hy Lạp được như họ, mà khi được đem lên bàn cân thì hành động cũng sánh ngang với danh tiếng của họ! Tôi tin rằng những hy sinh như họ là thước đo thực sự giá trị của một người; nó có thể là biểu lộ lần đầu tiên đức hạnh của họ, nhưng dù thế nào cũng là dấu ấn cuối cùng. Bởi vì ngay cả những ai có sai lầm trong những điều khác cũng có thể gỡ lại một cách chính đáng bằng lòng dũng cảm khi chiến đấu cho quốc gia; họ đã xóa đi cái xấu bằng cái tốt, và làm lợi cho quốc gia bằng việc công hơn là làm hại quốc gia bằng những việc tư. Không người nào trong họ bị yếu mềm do tài sản hay do dự khi từ bỏ hoan lạc đời sống; không ai trong số họ từ bỏ những ngày đau khổ với hy vọng, điều này là tự nhiên cho người nghèo khó, rằng một người dù nghèo, có thể một ngày nào đó trở nên giàu có. Nhưng, vì coi việc trừng phạt kẻ thù đáng hơn những điều này, và rằng họ không thể hy sinh vì một mục đích cao cả hơn, họ đã quyết định đem tính mạng để rửa nhục, và rời bỏ tất cả. Họ từ bỏ một cơ hội được hạnh phúc; nhưng đối diện với cái chết họ quyết tâm chỉ dựa vào chính mình. Và khi thời điểm đến họ thà kháng cự và chịu gian lao, còn hơn là bỏ chạy và giữ tính mạng; họ bỏ đi trước những lời nhục mạ, nhưng trên chiến trường họ đứng vững chãi, và trong thoáng chốc, ở đỉnh điểm của vận mệnh, họ biến mất, không phải khỏi nỗi sợ hãi, mà khỏi sự vinh quang của họ.
Đấy là kết cục của những người này; họ xứng đáng với Athens, và người sống không thể mong ước có một tinh thần anh dũng hơn, mặc dù họ có thể cầu mong cho một kết cuộc ít thảm khốc hơn. Giá trị của một tinh thần như thế không thể diễn đạt bằng lời. Bất kỳ ai cũng có thể kể dài dòng với quý vị về những ưu điểm của một cuộc phòng thủ anh hùng, và quý vị đã biết rồi. Nhưng thay vì lắng nghe anh ta nói gì, tôi muốn quý vị ngày ngày chú tâm vào sự vĩ đại của Athens, đến khi nào quý vị tràn ngập tình yêu nước; và khi quý vị được khắc sâu bằng hình ảnh vinh quang của thành quốc, hãy biết rằng đế quốc này được tạo lập bởi những người biết rõ trách nhiệm của mình và có can đảm thực hiện nó, những người mà trong giờ phút lâm trận, nỗi lo bị ô danh thường trực hiện diện, và họ, dù có lúc nào đó thất bại trong việc riêng, không cho phép đức hạnh của họ bị đánh mất khi đất nước nguy nan, mà tự nguyện cống đời mình như một món quà đẹp nhất cho đất nước. Những hy sinh mà tất cả họ đồng lòng hiến dâng, đã được đền đáp cho từng người một; bởi vì mỗi người trong số họ sẽ nhận được lời tán dương vĩnh viễn không bao giờ cũ, và ngôi mộ cao quý nhất, tôi không nói về nơi mà thân xác họ được chôn cất, mà là nơi mà thanh danh của họ sống mãi, và được vinh danh mãi mãi trong những dịp lễ bằng cả lời nói lẫn việc làm. Bởi vì cả thế gian này là ngôi mộ của những anh hùng; không những họ được tưởng nhớ bằng trụ cao và chữ khắc ở đất nước họ, mà trong những mảnh đất xa lạ cũng có những đài tưởng niệm bất thành văn cho họ, không phải trên đá mà trong tâm trí của người dân. Hãy noi gương họ, và, khi mà lòng dũng cảm đáng kính đó là để đạt được tự do và tự do là để đạt được hạnh phúc, đừng chùn bước trước hiểm họa chiến tranh. Những người thiếu may mắn, vốn có ít hy vọng đổi đời, sẽ có ít lý do để liều mạng bằng một người giàu có, mà nếu sống sót, thì có nhiều khả năng phải đối diện với đời sống khó khăn hơn, và với họ chỉ một lúc yếu lòng cũng mang đầy hệ lụy nguy hiểm. Vì với một người dũng cảm, hèn nhát và thảm họa mà đồng hành thì cay đắng hơn nhiều so với cái chết ập đến bất ngờ ngay vào lúc anh ta tràn đầy dũng khí và sục sôi hy vọng.
Vì vậy giờ đây tôi không đem lòng thương cảm các bậc cha mẹ của những người đã mất hiện đang ở nơi đây; tôi thà là ủy lạo họ. Quý vị biết rằng những người mất đã ra đi qua muôn vàn thăng trầm; và rằng họ có lẽ được coi như may mắn khi đạt được danh dự tột đỉnh, hoặc bằng cái chết trong danh dự của họ, hoặc bằng nỗi buồn đau đáng kính của quý vị, và cuộc tử sinh của họ đã được sắp đặt chính xác, để họ sống trong hạnh phúc và ra đi trong hạnh phúc. Tôi hiểu sự đau khổ quý vị đang gánh chịu, khi sự may mắn của người khác sẽ thường xuyên gợi lại niềm vui đã từng thắp sáng trái tim quý vị. Và nỗi đau buồn chính là niềm mong ước những phước lành đó, không phải những thứ mà một người chưa từng biết, mà những thứ từng là một phần trong đời sống của người đó cho đến khi bị tước đoạt mất. Một số trong quý vị đang ở độ tuổi hy vọng sẽ có những đứa con khác, và họ sẽ chịu đựng nỗi đau này dễ dàng hơn; không những những đứa con được sinh ra sau này sẽ làm họ quên đi những đứa con đã mất, mà thành quốc cũng được lợi ích gấp bội. Thành quốc sẽ không bị bỏ mặc, mà sẽ an toàn hơn. Bởi vì lời khuyên của một người không thể có trọng lượng và giá trị, nếu người đó không có con cái sẵn sàng hy sinh vì hiểm họa chung. Với những ai đã quá tuổi, tôi xin nói rằng: Hãy vui mừng vì quý vị đã hạnh phúc trong phần lớn cuộc đời quý vị; và hãy nghĩ rằng đời sống đau buồn còn lại của quý vị sẽ không còn lâu, và được an ủi bởi danh dự của những người đã khuất. Bởi vì lòng yêu chuộng danh dự sẽ trẻ mãi không già, và không phải sự giàu có, như người ta thường nói, mà danh dự mới là niềm vui của nam nhi khi già nua và vô dụng.
Với quý vị, con cái anh em của những người đã mất, tôi nghĩ rằng cố gắng noi gương họ là một việc khó khăn. Bởi vì mọi người đều tán dương những người đã mất, và dù đức hạnh của quý vị có ưu việt đến đâu, tôi không nghĩ có thể đạt được như họ, nói chi tới mức sánh bằng hay vượt qua họ; khi một người đã mất, danh dự và thiện chí cho người đó là thuần khiết (không giả tạo). Và nếu tôi phải nói về đức hạnh của phụ nữ cho những người sẽ là goá phụ, tôi xin tóm tắt bằng một lời khuyên ngắn gọn: với phụ nữ, không để lộ sự mềm yếu quá mức bình thường của nữ giới là danh dự lớn lao, và không để nam giới đàm tiếu dù là tốt hay xấu.
Tôi đã làm xong nhiệm vụ tưởng niệm người đã mất, tuân theo luật pháp, với những ngôn từ thích hợp. Món nợ đã được trả xong một phần bằng buổi lễ tưởng niệm này; bởi vì chúng ta nợ những người đã mất, và điều còn lại cần làm là con cái của họ sẽ được nuôi dạy bằng công quỹ đến khi chúng trưởng thành: đây là phần thưởng thực thụ mà, cùng với vòng nguyệt quế, thành quốc Athens đeo cho những nam nhi còn sống hay đã chết, sau mỗi chiến công. Bởi vì nơi nào mà đức hạnh được tưởng thưởng nhiều nhất, thì ở đó những công dân cao thượng nhất sẽ đăng ký để phục vụ quốc gia. Và giờ đây, quý vị đã tiếc thương thích đáng những người đã mất, quý vị có thể ra về.
Suiseki 